In 2026 kan het zomaar zo zijn dat jouw nieuwe collega een Digitale Rechten Officer is. Een rol die overzicht houdt over de technologie, informatie tot en met het primaire proces en daarbij expliciet kijkt naar publieke waarden, ethiek en digitale rechten. 

Ethisch handelen is vanzelfsprekend voor een ambtenaar, althans het is een constant evenwicht in het dagelijks werk. Richtlijnen en kwaliteitssystemen ondersteunen dit proces, maar ethiek is geen losstaand onderwerp. Het is onlosmakelijk verbonden met het ambt en met de verantwoordelijkheid die de overheid draagt richting inwoners. 

Nu gemeenten steeds verder digitaliseren en processen automatiseren, verschuift deze ethische afweging deels van mensen naar systemen. Registratie, analyse en besluitondersteuning worden steeds vaker uitgevoerd door technologie en, in toenemende mate, door kunstmatige intelligentie. Dat roept een fundamentele vraag op: “wie maakt nog de ethische afweging op systeemniveau?” 

Van compliance naar ethiek aan de voorkant

Waar privacy en informatiebeveiliging lange tijd vooral juridisch en controlerend waren ingericht, verschuift de aandacht naar ethiek aan de voorkant. De AI-verordening, algoritmische besluitvorming en toenemende maatschappelijke verwachtingen vragen om vroegtijdige afwegingen in beleid, inkoop en uitvoering. 

Wat doet de Digitale Rechten Officer?

De Digitale Rechten Officer adviseert over de inzet van AI en algoritmes, ontwikkelt en bewaakt beleidskaders, begeleidt waardensessies met ambtenaren en toetst systemen aan wet- en regelgeving. Daarnaast verbindt deze rol bestuur, uitvoering en technologie en draagt zij bij aan AI-geletterdheid binnen de organisatie. 

Eerst groot, daarna breed

Vooral grotere gemeenten zullen deze rol als eerste structureel invullen. Voor kleinere gemeenten zijn de vraagstukken echter net zo relevant. Daar zullen de werkzaamheden vaker gecombineerd of regionaal worden opgepakt. Privacyteams krijgen hier als eerste mee te maken, maar de werkzaamheden ontwikkelen zich snel tot een vaste schakel in digitale governance. 

Tot slot

De komst van de Digitale Rechten Officer markeert een belangrijke stap in de volwassenwording van de digitale overheid. Niet omdat technologie leidend is, maar juist omdat publieke waarden dat blijven. 2026 zal laten zien: ethiek is niet langer iets dat we achteraf toetsen, maar iets dat we vooraf organiseren.