Voor de verwerking van persoonsgegevens is een wettelijke grondslag noodzakelijk op grond van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (Avg). Voor overheden zal deze veelal gevormd worden door het uitvoeren van een taak van publiek belang of een wettelijke verplichting. In grote lijnen zijn dat ook de enige opties voor overheden.

Het gebruik van toestemming als wettelijke grondslag is tot op heden vaak problematisch geweest, omdat deze zelden vrijelijk gegeven kan worden door de betrokkene, een vereiste uit de Avg. Er is dan immers sprake van een afhankelijkheidsrelatie. Toch kan het in sommige situaties wel degelijk wenselijk zijn om toestemming als wettelijke grondslag te gebruiken, bijvoorbeeld wanneer wettelijke kaders niet toereikend zijn en een overheidsorganisatie een burger met complexe problematiek vanuit het oogpunt van dienstverlening verder wilt helpen.

Nieuwe uitleg

Tot voor kort stelde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), de Nederlandse toezichthouder op de privacywetgeving, dat toestemming bij overheid meestal geen geldige grondslag kan vormen, vanwege de genoemde afhankelijkheidsrelatie. Op 25 februari 2024 heeft de AP echter een uitleg gepubliceerd met indicaties dat zich een situatie voordoet waarin het geven van vrije toestemming aan een bestuursorgaan mogelijk is. Een aantal indicaties is onder meer:

• De verwerking waarvoor u toestemming vraagt, is in het belang van de betrokkene. De verwerking is niet (ook) in uw belang;
• U vraagt om toestemming als reactie op een concreet gebleken hulpvraag in een individueel geval. Of op een hulpvraag waarvan uit de praktijk bekend is dat die vaak voorkomt bij deze categorie betrokkenen. U doet hierbij niet actief onderzoek naar het bestaan van mogelijke hulpvragen.
• Aannemelijk is dat de betrokkene, of de categorie betrokkenen, doorgaans niet goed zelf contact zal (kunnen) leggen met de juiste hulpverlenende organisatie.

Deze indicaties kunnen overheden helpen om het aspect van vrijelijk gegeven toestemming te kunnen onderbouwen, als onderdeel van een zorgvuldige afweging waarom die verwerking noodzakelijk en proportioneel is. Uiteraard blijven ook de (andere) vereisten rondom toestemming uit de Avg van kracht, zoals het kunnen intrekken van toestemming.

Impact voor overheden

De gevolgen van dit nieuwe kader van de toezichthouder voor overheden moet de komende tijd duidelijk worden. De AP heeft ervoor gekozen om dit niet aan de grote klok te hangen en zal naar verwachting later dit jaar op basis van praktijkervaring nader ingaan op deze ontwikkeling. Het is hoe dan ook een interessante ontwikkeling voor bijvoorbeeld het sociaal domein en overheidsbrede dienstverlening en het biedt organisaties wellicht handvatten om een burger die niet verder komt in de dienstverlening een stap verder te helpen.

Tegelijkertijd is het nieuwe kader zeker geen panacee voor alle knelpunten op het gebied van gegevensdeling en de Avg bij de overheid. Gegevensverwerking moet passend zijn bij de dienst- en hulpverlening van publiek belang, zoals uitgevoerd door overheden. Deze zou in beginsel nog altijd voort moeten komen uit de wettelijke taken die bijvoorbeeld de gemeente uitvoert. Ontwikkelingen zoals de komst van de Wams (Wet aanpak meervoudige problematiek in het sociaal domein) en de versnellingsaanpak van het Netwerk van Publieke Dienstverleners zijn daarom nog steeds essentieel om dit goed en zorgvuldig te organiseren en om grip te houden op de taken die overheid wel of niet uitvoert.

Meer weten?

Voor meer informatie over hoe wij uw organisatie kunnen helpen, kunt u contact opnemen met  Wouter Le Febre,  06 55 29 77 09 of w.l.febre@telengy.nl.