“De overheid gaf in 2024 een recordbedrag uit aan extern personeel” kopt de NOS. Vooral de uitgaven aan ICT zijn sterk gestegen. Dat klinkt zorgwekkend, alsof de overheid haar digitale taken niet onder controle heeft. Maar is dat wel terecht? Of is het een logisch gevolg van een groeiende afhankelijkheid van technologie én van de complexiteit die daarmee gepaard gaat? Misschien helpt een analogie: de auto. 

Van zelf sleutelen naar full-service lease 

In het begin van de twintigste eeuw waren auto’s zeldzaam, eenvoudig en vooral iets voor hobbyisten. Wie er één bezat, moest zelf kunnen sleutelen. Maar met de opkomst van massaproductie en technologische vernieuwing veranderde dat. Auto’s werden veiliger, sneller, comfortabeler, maar ook complexer. Er kwamen elektronica, sensoren, digitale dashboards, software-updates. Tegenwoordig leasen we onze auto’s, inclusief onderhoud, verzekering en pechhulp. Waarom? Omdat we willen rijden, niet sleutelen. 

De digitale overheid maakt eenzelfde ontwikkeling door. Waar vroeger een vakspecialist met een server onder zijn bureau voldoende was, vraagt de moderne digitale dienstverlening om een complete, goed beheerde en veilige infrastructuur. Denk aan geïntegreerde informatiekundige visies, cloudomgevingen, toegangsbeheer, datakoppelingen, API’s, cyberweerbaarheid en continue wetgeving op het gebied van digitalisering, privacy en transparantie. Gemeenten willen hun primaire taken uitvoeren en dienstverlenen, niet overmatig sleutelen aan de kern ICT-infrastructuur. 

Externe inzet is geen zwakte, maar een systeemkeuze 

De groei van ICT-uitgaven aan externe professionals is dan ook niet vreemd. Het is eerder een noodzakelijke keuze in een tijd waarin technologie steeds gespecialiseerder wordt. Niet elke gemeente kan  rollen als een data-/enterprise/project-/cloud-/informatiearchitect, ethisch hacker en/of datascientist/-steward op de loonlijst zetten. Wat je dan nodig hebt is flexibiliteit en toegang tot expertise én voldoende regie om de koers vast te houden. 

Bovendien houden de modellen waarmee uitgaven worden voorspeld vaak onvoldoende rekening met de exponentiële groei van de vraag naar technologie vanuit de organisatie zelf. Benchmarks over benodigde capaciteit wordt structureel onderschat, omdat soortgelijke organisaties dezelfde onderbezetting kennen.  

Arbeidskrapte is slechts één kant van het verhaal. Zelfs bij een verdubbeling van intern personeel blijft het economisch en organisatorisch onhaalbaar om alle benodigde kennisgebieden structureel in huis te halen. Veel specialistische expertise is tijdelijk nodig; aanbestedingen, implementaties, migraties of complexe koppelingen en piekbelasting is eerder regel dan uitzondering. Externe inzet is dan geen luxe, maar een noodzakelijke, schaalbare, aanvulling. 

Externe inzet biedt precies dat. Zoals we een moderne auto niet zelf onderhouden, maar naar een vakgarage brengen, zo schakelt de overheid specialisten in voor specifieke digitale vraagstukken. Dat is geen gemakzucht, maar professioneel risicomanagement. Mits goed ingericht, is het een vorm van strategisch organiseren. 

De sleutel: eigenaarschap en regie 

Dat vraagt natuurlijk om meer dan alleen inhuur. De digitale overheid moet de juiste vragen stellen, doelen scherp formuleren en zorgen voor een stevig fundament van kennis en coördinatie. Rollen als CISO, CIO/strategisch informatiemanager en functioneel beheerder zijn onmisbaar, een fundamentele basis net zoals de vakgebieden portfolio-, account, contract en leveranciersmanagement. Niet iedereen hoeft alles te kunnen, als je maar weet wat je nodig hebt en hoe je het verantwoord inkoopt en aanstuurt. 

Wie moderne mobiliteit wil accepteert dat er een vakgarage aan te pas komt. Zo werkt het ook met ICT. De overheid beweegt zich in een wereld vol digitale snelwegen, slimme netwerken en complexe regelgeving. Dat vraagt om onderhoud, expertise en service op maat. Want zonder goed beheer, komt zelfs de beste digitale overheid vroeg of laat stil te staan. En dat kunnen we ons, als samenleving, simpelweg niet permitteren. 

Telengy staat bekend als een deskundig en betrokken partner voor de overheid. Steeds meer overheidsorganisaties (h)erkennen dit en maken gebruik van onze kennis en kunde. In ‘Ondertussen in…’ een selectie van nieuwe opdrachten in de afgelopen periode.

MijnGemeenteDichtbij

Voor MijngemeenteDichtbij gaat Frank Huijbregts beheerondersteuning aanbesteden.

GGD Zeeland

Luc Aarts en Marleen van Dongen gaan aan de slag met informatiemanagement bij GGD Zeeland.

GR De Bevelanden

Telengy blijft actief bij de Bevelanden. Dit keer gaan Thomas de Jong en Marleen van Dongen aan de slag bij team informatiemanagement van de Zeeuwse samenwerking,

VNG Realisatie

Arjan Kloosterboer weet ook van geen ophouden. Hij blijft actief bij VNG Realisatie als senior informatieadviseur.

Gemeente Land van Cuijk

Tim van der Pol begint een opdracht bij Land van Cuijk als projectleider datamanagement.

Meer weten?

In mijn gedachte stel ik me een zucht van verlichting voor die over het dorpsplein ging toen de eerste bureaucratische maatregelen werden afgekondigd, de eerste stap die de willekeur zou afschaffen en elke inwoner van de streek een gelijke behandeling zou geven. Het fundament onder een gelijke behandeling, een pijler van de toekomstige grondwet. De zucht van verlichting is anno 2025 omgeslagen naar een kreun van zwaarte. Bureaucratie is als molensteen aan de voet van een goed en soepel lopende overheid.  

Fundament van vertrouwen

Bureaucratie biedt praktische voordelen voor een gemeente. Ze zorgt voor transparantie, omdat elke beslissing wordt vastgelegd. Dit maakt de overheid verantwoordelijk en inwoners kunnen zien wat er gebeurt. Daarnaast biedt ze rechtszekerheid: iedereen weet dat dezelfde regels gelden voor iedereen. Gestandaardiseerde procedures zorgen voor snelheid en duidelijkheid, zoals bij het aanvragen van vergunningen. De vaste structuren zorgen voor stabiliteit, ook als politici wisselen. En ten slotte beschermt bureaucratie tegen corruptie, omdat alles onder toezicht staat. Het is een systeem dat meer biedt dan alleen regels; het is een fundament van vertrouwen. 

Maar waar gaat het dan mis?  

Bureaucratie kan verstrikt raken in haar eigen regels en procedures, waardoor ze van middel tot doel wordt. Onderzoek toont aan dat te veel regels en protocollen leiden tot “regeldruk”, waarbij ambtenaren meer tijd besteden aan het naleven van regels dan aan het dienen van inwoners (Hood, C., ‘The Blame Game’, 2011). Complexiteit vergroot de kans op fouten en vertraagt processen. Daarnaast kan bureaucratie een cultuur van risicomijding creëren, waarin ambtenaren bang zijn om beslissingen te nemen uit angst voor aansprakelijkheid. Ook kan een teveel aan lagen in de organisatie leiden tot traagheid en gebrek aan innovatie, omdat elke beslissing langs talloze goedkeuringen moet. Ten slotte kan bureaucratie inwoners ontmoedigen door een gebrek aan persoonlijke benadering en het gevoel dat ze een nummer zijn. 

Begrip voor verantwoorde bureaucratie

Om bureaucratie dienstbaar te maken aan inwoners en ondernemers, moeten regels en procedures continue worden verstevigd; dit gebeurt vaak met digitalisering en automatisering. Dat betekent niet altijd snellere processen of meer gebruiksvriendelijkheid. Digitalisering is vaak moeilijk te begrijpen voor de buitenwereld en soms hoor je ook binnen gemeenten klachten. Maar het werk van informatiemanagers, i-adviseurs, functioneel- en applicatiebeheerders, CISO’s, ISO’s, FG’s, dataengineers, DIV-medewerkers en nog zoveel meer andere functies in de informatievoorziening zorgen wel voor een verantwoorde bureaucratie. Zij moeten zorgen dat het transparant is voor inwoners op welke wijze beslissingen worden genomen, met duidelijke (algoritme-)registers. Zaakgericht werken en services bieden direct inzichten in lopende aanvragen en procedures. Een goed ingericht Woo-, Wmebv-, en Wep-proces geeft inwoners, journalisten en ondernemers toegang tot informatie. Een verantwoorde digitale bureaucratie is meer dan technologie; het is een systeem dat privacy en gegevensbescherming waarborgt, algoritmen transparant maakt en menselijke controle behoudt waar dat nodig is. Het systeem moet toegankelijk zijn voor iedereen, met duidelijke uitleg en ondersteuning, ook voor wie digitaal minder vaardig is. Door helder te communiceren en een persoonlijke benadering te behouden, creëren we een bureaucratie die zowel efficiënt als mensgericht is. Leve de bureaucratie! 

Want uiteindelijk is bureaucratie als het skelet van een samenleving: te stijf en het verlamt, te flexibel en het bezwijkt. De kunst is om het zo te bouwen dat het stevig staat, maar nooit in de weg zit. 

De vraag of de Berichtenbox Zakelijk onmisbaar is, kan bevestigend worden beantwoord. Het biedt een essentiële infrastructuur voor het ondersteunen van de digitale interactie tussen gemeenten en ondernemers. De implementatie ervan vertegenwoordigt een belangrijke stap vooruit in de digitalisering van gemeentelijke diensten, wat resulteert in een transparantere, snellere en meer toegankelijke overheid. Met de implementatie ervan kunnen gemeenten niet alleen hun dienstverlening verbeteren en een sterke basis leggen voor toekomstige digitale diensten. 

Dynamiek 

Het  Berichtenbox Zakelijk platform kan o.a. het verzenden van documenten en aanvragen voor vergunningen ondersteunen. Het grootste voordeel is dat de ondernemer kan reageren, wat een dynamische en interactieve uitwisseling van informatie mogelijk maakt. Dit maakt het bijvoorbeeld eenvoudiger voor ondernemers om snel te reageren op verzoeken van gemeenten of aanvullende documentatie te leveren. 

Voordelen 

De Berichtenbox brengt aanzienlijke verbeteringen met zich mee t.o.v. de klassieke vaak gedecentraliseerde manier van communicatie, waaronder: 

• voldoet automatisch aan wet- en regelgeving (Dienstenwet, Wmebv, WCAG); 
• een eigen digitale en beveiligde Berichtenbox; 
• veilig, betrouwbaar en snel berichten versturen en ontvangen; 
• zekerheid van bezorging van belangrijke berichten; 
• 24/7 beschikbaar, zodat u altijd toegang heeft; 
• mogelijkheid om per bericht tot 20 bijlagen te versturen (maximaal 1,5 GB); 
• gratis te gebruiken. 

De doorontwikkeling biedt naast verbeterde beveiligingsmaatregelen ook functionele winst: zo kunnen er meerdere ontvangers worden toegevoegd, processen worden hiermee minder kwetsbaar voor uitval van personen. Daarnaast is de interface gebruiksvriendelijker voor zakelijke gebruikers. Tot slot wordt er gekeken naar geavanceerdere integratiemogelijkheden met bestaande systemen van gemeenten. Voor ondernemers betekent dit een meer gestroomlijnde communicatie met minder kans op misverstanden of vertragingen. Voor gemeenten één systeem en proces. 

Aansluiten  

Grappig genoeg staat het aanvraagproces voor een Berichtenbox haaks op het idee van de Berichtenbox en bestaat uit 3 stappen: 

1. Bel de servicedesk voor het ‘formulier bevoegd persoon’ 
2. Vul het formulier in en mail het terug 
3. Publieke bekendmaking 

Kijk vooral op de website van de Digitale Overheid. Wanneer dat is gedaan kunnen de stappen van de migratie gevolgd worden. 

Migreren 

De werkzaamheden bij de migratie van het platform zijn o.a.: 

1. Prioriteer en analyseer de processen die je wilt afhandelen met de Berichtenbox Zakelijk. Pas waar nodig het procesontwerp aan. Maak een planning welke processen overgaan en per wanneer. Train medewerkers in het nieuwe proces. 
2. Naast het openbaar openstellingsbesluit is het verstandig om een communicatieplan te ontwikkelen om ondernemers in gemeente extra te informeren over de mogelijkheden van het nieuwe communicatiekanaal. Ondersteun ondernemers bij het gebruik van de Berichtenbox, om zo op termijn andere digitale kanalen uit te faseren. 
3. Als jouw organisatie gebruikmaakt van een zaaksysteem, is het de bedoeling dat je deze kan gaan integreren via een Digikoppeling met de Berichtenbox. Zo kan je berichten rechtstreeks vanuit jouw systeem verzenden en ontvangen, zonder dat medewerkers apart moeten inloggen op de Berichtenbox-website. 

Bronnen 

• FAQ Berichtenbox Zakelijk
• Aansluiten op de berichten Box  
• Webinar Berichtenbox
• Berichtenbox procedures van Noord-Brabant

Het Actieplan Duurzame Digitalisering, dat loopt tot eind 2025, is een belangrijk initiatief van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat om digitalisering in Nederland duurzamer te maken. Dit plan richt zich op het verminderen van de impact op kritieke grondstoffen en energieverbruik. Hieronder bespreken we de laatste updates van het actieplan en verkennen we welke concrete stappen gemeenten kunnen ondernemen. 

Samenwerking en kennisdeling

Een van de belangrijkste elementen van het actieplan is het bevorderen van de samenwerking tussen verschillende overheidsdepartementen en de private sector. De Nationale Coalitie Duurzame Digitalisering (NCDD) speelt hierbij een cruciale rol. Deze coalitie, bestaande uit diverse organisaties, heeft als doel om kennis en middelen te delen, waardoor een synergie ontstaat die innovatie en duurzaamheid bevordert. 

Recente update 

De meest recente update van het actieplan benadrukt de vooruitgang in verschillende gebieden: 

1. Onderzoek en Ontwikkeling: er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd, waaronder analyses van het energie- en waterverbruik van AI-modellen en de energieflexibiliteit in de datacenter- en cloudsector. 
2. Regelgeving en Ondersteuning voor MKB: het plan bevat acties om het midden- en kleinbedrijf (mkb) te helpen met de aanstaande EU-regelgeving op het gebied van duurzame digitalisering.  

Acties voor Gemeenten

Gemeenten kunnen actief deelnemen aan dit actieplan door: 

1. Participatie in de NCDD: door aan te sluiten bij de NCDD kunnen gemeenten direct betrokken raken bij nationale initiatieven, toegang krijgen tot belangrijke kennisbronnen, en invloed uitoefenen op de richting van duurzame digitalisering.
2. Gebruik van Tools en Assessments: met tools zoals de aankomende Sustainable IT Impact Assessment (SIIA) kunnen gemeenten hun huidige digitale operaties evalueren en verbeterpunten identificeren voor duurzaamheid.

“Het SIIA is bedoeld ter inspiratie voor alle organisaties in Nederland die aan de slag willen met duurzame digitalisering. Het biedt structuur voor het planmatig oppakken van die ambitie, maar geeft ook handvatten voor personen of organisaties die op een specifiek onderdeel willen beginnen. Het is daarmee een handreiking voor medewerkers, leidinggevenden en bestuurders die verantwoordelijkheden of taken hebben op het gebied van duurzaamheid en IT.”

Eind 2025

Naast de lopende initiatieven en onderzoeken wordt er in de komende jaren nog meer verwacht van het actieplan, waaronder de evaluatie aan het einde van 2025. Dit zal niet alleen inzichten bieden in de bereikte resultaten maar ook richting geven aan toekomstige acties. We houden jullie op de hoogte! 

Na de (sociale media) optredens van Elon Musk, Mark Zuckerberg en Joe Biden begint het publiek debat ook in Nederland: politici, wetenschappers en journalisten die lang vanuit de zijlijn hebben staan roepen krijgen een podium. Iedereen luistert in de weekenden naar talkshows en podcasts over de invloed van Big Tech en politieke beïnvloeding door digitale technologie. Het debat verbreedt zich van inmenging naar autonomie en hoe digitale technologie ons leven en de maatschappij vormgeeft. Ook in de podcast van NRC Haagse Zaken  kwam de machtsstrijd tussen politiek en Big Tech ter sprake en opvallend genoeg werd daar ook gesproken over gemeenten en de grote afhankelijkheid van Big Tech-leveranciers bij gegevens opslag: een conclusie is dat we daar geen controle meer over hebben.  

Ik vraag mij af in hoeverre gemeenten de ruimte hebben voor het omgaan met digitale technologie en Big Tech?  

Het dilemma 

Eén van Johan Rudolph Thorbecke meest significante bijdragen was de Gemeentewet van 1851. De Gemeentewet zorgde voor uniforme regels voor het bestuur en de financiën van gemeenten en introduceerde principes van democratie en zelfbestuur, wat inhield dat burgers meer invloed kregen op het lokale bestuur door middel van gemeenteraadsverkiezingen. Dit fijnmazig model leent zich enorm voor electorale representativiteit. Maar in deze tijd versplintert de autonomie onze publieke digitale infrastructuur in een onbeheersbaar landschap waar bij elke poging tot o.a. sturing, toezicht of interoperabiliteit een onmogelijke opgave lijkt te worden. Gemeenten hebben nog steeds de autonomie met decentrale taken en een eigen bedrijfsvoering, maar de centrale overheid stuurt significant meer met programma’s, standaarden en wetgeving. Dit laatste vraagt om steeds meer capaciteit en middelen, waardoor er lokaal minder ruimte is voor eigen accenten en initiatieven.  

Ruimte voor de vooruitstrevende ambtenaar

Aan het eind van een lange dag vertellen mijn oudere collega-adviseurs graag over de tijd waar zij kabels door gemeenten trokken om grote rekenapparaten aan de gang te krijgen. Vaak waren dit passie projecten van een vooruitstrevende ambtenaar die wist dat het makkelijk en sneller kon. Tegenwoord is ons werk minder operationeel, maar ook minder georganiseerd vanuit een lokaal initiatief. Dit komt door enkele ontwikkelingen: 

Regionale samenwerkingen

Veel gemeenten maken meer gebruik van regionale ICT-samenwerkingen, zoals shared service centers of platforms. Deze samenwerkingen bieden schaalvoordelen, maar beperken tegelijkertijd de flexibiliteit. Gemeenten zijn gebonden aan gestandaardiseerde oplossingen die minder ruimte laten voor maatwerk. 

Eigen strategie of visie

Het budget voor digitale transformatie is vaak te klein, en gespecialiseerde strategische informatiegerichte werkgroepen ontbreken. Strategische keuzes worden hierdoor vaker bepaald door praktische overwegingen of overgenomen van grotere gemeenten en samenwerkingsverbanden. 

Dominantie van Europese en landelijke kaders

Europese en landelijke richtlijnen, zoals de Wet digitale overheid, AVG en gemeentelijke standaarden dicteren een groot deel van het beleid. Dit is noodzakelijk voor uniformiteit en veiligheid, maar laat weinig ruimte, capaciteit en middelen over voor experimenten of unieke oplossingen. 

Waar ligt dan de ruimte?

Hoewel gemeenten steeds meer afhankelijk zijn van landelijke kaders en samenwerkingsverbanden, zijn er mogelijkheden om lokaal het verschil te maken. Hier zijn enkele suggesties:

Prioriteren op lokale impact

Gemeenten kunnen binnen de gestelde kaders keuzes maken die aansluiten bij de specifieke behoeften van hun inwoners. Dit vraagt om een focus op de thema’s die lokaal het grootste verschil maken, zoals toegankelijkheid, duurzaamheid of mobiliteit.

Inwonergericht werken

Een sterkere band met inwoners kan gemeenten helpen zich te onderscheiden. Door inwoners actief te betrekken bij de vormgeving van digitale diensten, kunnen oplossingen ontstaan die beter aansluiten bij de behoeften van de lokale gemeenschap. 

Kleine stappen richting datagestuurd werken

Data biedt een kans om met beperkte middelen toch lokaal impact te maken. Door klein te beginnen, bijvoorbeeld met het monitoren van lokale verkeersstromen of afvalinzameling, kunnen gemeenten betere beslissingen nemen en processen optimaliseren. 

Nog wel aan het stuur

De idealen van Thorbecke kennen geen digitale publieke infrastructuur, waardoor we risico’s lopen in een tijdperk waarin Big Tech de digitale publieke ruimte domineren. In deze werkelijkheid is er toch nog ruimte voor gemeenten om eigen accenten te leggen: door lokaal prioriteiten te stellen, inwonergericht te werken en datagedreven keuzes te maken. Gemeenten vinden het wiel niet zelf meer uit, maar zitten in de huidige constructie nog wel aan het stuur. 

 We zijn benieuwd wat Europa, de regering Schoof, de staatssecretaris digitalisering Zsolt Szabó, de VNG en gemeenten allemaal van plan zijn met digitale mensenrechten in 2025. De Boomgids Digitale Rechten biedt al een overzicht van wet- en regelgeving rondom digitale rechten, nu een update over enkele plannen en ontwikkelingen.  

Europa

In 2025 worden gemeenten verder geconfronteerd met diverse nieuwe en aangepaste Europese wetten die de digitale transformatie vormgeven. Zo treden nieuwe onderdelen van Verordening Europese AI Act in werking:

• In februari 2025: het verbod op AI-praktijken met een “onaanvaardbaar risico”. Hieronder vallen sociale scoresystemen, het ongericht schrapen van gezichtsfoto’s en het gebruik van emotieherkenningstechnologie op het werk en in het onderwijs.
• In augustus 2025: de vereisten voor AI-modellen voor algemene doeleinden worden van kracht. Deze categorie, die grote taalmodellen zoals GPT  en LAMA omvatten, zal moeten voldoen aan regels op het gebied van transparantie, beveiliging en risicobeperking.  

Daarnaast wordt de Netwerk- en Informatiebeveiligingsrichtlijn 2 (NIS2) nu ook nationaal van kracht. De verwachting is dat de nationale wetten, de Cyberbeveiligingswet (Cbw/NIS2) en de Wet weerbaarheid kritieke entiteiten (Wwke/CER), in het 3e kwartaal van 2025 in werking treden.  

Regering Schoof

In de loop der jaren hebben kabinetten van enkele woorden naar zinnen naar paragrafen en zelfs naar een hoofdstuk geschreven over digitale technologie en digitalisering in de samenleving. In het Regeerprogramma van Schoof staat digitalisering voornamelijk genoemd als het gaat om de uitvoeringskracht van gemeenten te versnellen. En digitale veiligheid staat hoog op de agenda. Onder het kopje ‘Direct contact en een rechtvaardige, menselijke overheid’ staat: “transformatie van de publieke dienstverlening” ook “(digitaal) goed geëquipeerde ambtenaren”. Leerlingen mogen ook digitaal vaardiger worden.  

VNG

Het lijkt breder bekend dat digitalisering plaatsvindt in alle onderdelen van de maatschappij, de Digitale Agenda 2028 besteed hier meer aandacht aan. De Digitale Agenda Gemeenten 2028 van de VNG richt zich op het beschermen van publieke waarden en het waarborgen van digitale rechten van burgers. Gemeenten worden gestimuleerd om regie te voeren over de digitale samenleving en technologie in te zetten ten behoeve van alle inwoners. Voor concrete acties kijken we naar de VNG-Kadernota 2025-2028. In hoofdstuk vijf wordt de koers voor 2025 uitgezet:

• Artifical intelligence biedt de meeste kansen, maar ook de grootste risico’s. Dit krijgt focus, vanuit het doel: ‘AI zonder affaires’.
• Digitale soevereiniteit – van de afhankelijkheid van de Big Five tot leveranciersmanagement – krijgt focus.
• Ethical compliance, het ontzorgen van gemeenten bij de inzet van technologie, krijgt focus via kaderstelling en doorvertaling daarvan in onder andere inkoopvoorwaarden. 

Voor 2025 staan er nog veel meer actiepunten in de kadernota die verwijzen naar Digitale Soevereiniteit en Datagovernance, toegankelijkheid, gegevensbescherming en privacy. 

Tada-waarden Amsterdam

De gemeente Amsterdam heeft de Tada-waarden omarmd, die staan voor een verantwoorde digitale stad met principes als inclusiviteit, zeggenschap en transparantie. Deze waarden zijn opgenomen in het coalitieakkoord en vormen de basis voor de datastrategie van de stad. In 2025 zet Amsterdam verdere stappen om deze waarden te integreren in haar digitale beleid, dat zich richt op het behouden en beschermen van digitale rechten bij de ontwikkeling en inzet van technologie. Op het evenement Digital Right Day in Pakhuis de Zwijger kondigde zij aan de Tada-waarden uit te werken in 2025.  

Conclusie

Voor gemeentesecretarissen, managers, informatieadviseurs, privacy officers, CISO’s, adviseurs dienstverlening, communicatie en inkoop is het cruciaal om op de hoogte te zijn van de ontwikkelingen op het gebied van digitale rechten in 2025. Het proactief aanpassen van beleid en infrastructuur zal bijdragen aan een verantwoorde en toekomstbestendige ethische digitale transformatie binnen gemeenten. 

We houden jullie op de hoogte in 2025. Fijne jaarwisseling. 

Digitale technologieën zijn ‘actieve deelnemers’ die helpen bepalen hoe gemeenten communiceren, werken en denken. En zo heeft digitale technologie invloed op digitale mensenrechten. 

De volgende interactieplaat heb ik ontworpen voor iedereen die inzicht wil hebben wat de synergie is tussen gemeentelijke digitale technologie en de wereld, inwoners en ondernemers.  

Net zoals bij de boomgids ben ik op zoek naar voorbeelden, verbeteringen en aanvullingen. Digitale Rechten zijn gewoon mensenrechten, dus laat de interactie beginnen.

Interactieplaat Digitale Gemeenten

Interactieplaat Digitale Gemeenten – Telengy Management en Advies

Digitale Rechten zijn gewoon mensenrechten en om dat te laten zien ontwikkelt Roel Ottens een boomgids digitale rechten. Een boom waar de mensenrechten langzaam onze levens in komen dwarrelen door digitale technologie en waar heel veel verschillende wetgeving voor is ontwikkeld om onze rechten te beschermen. 

Mensen verhouden zich tot hun wereld met technologie. Het is een bemiddelende schakel in de interactie met hun omgeving, bijvoorbeeld in de communicatie met de overheid. Wetgeving speelt een grote rol bij het ontwerpen van die interactie. Lokale overheden zijn niet alleen bezig met de wetten te implementeren, maar zijn hiermee tevens hoeders van mensenrechten.  

Boomgids Digitale Rechten – Telengy Management & Advies

De boom moet nog groeien. Net als een echte boom vallen er vruchten, takken en bladeren uit, maar groeien er ook nieuwe bij. Ik ben op zoek naar input om een compleet plaatje te creëren van digitale rechten bij de lokale overheid, dus neem vooral contact op! 

Terug naar de nieuwsbrief Overheid in Beweging

Het landschap van arbeid en productie blijft evolueren, en dat is niets nieuws onder de zon. Tijdens de Industriële Revolutie zagen we al ingrijpende veranderingen; van de lantaarnaansteker tot de stadsomroeper, banen transformeerden of verdwenen. En het lot van de wegwerkers, waterdragers en tolgaarders, waarbij technologische vooruitgang leidde tot een vermindering van benodigde arbeidskrachten en de verschuiving naar zware fysieke arbeid in fabrieken. Deze geschiedenis herhaalt zich vandaag de dag met de opkomst van kunstmatige intelligentie. 

Sinds de automatisering in de jaren ’80, hebben we gezien hoe procedureel werk – denk aan taken van administratieve medewerkers, telefonisten en receptiemedewerkers – vereenvoudigd of zelfs overgenomen werd door machines. Dit maakte het mogelijk dat taken sneller en door minder gespecialiseerd personeel uitgevoerd konden worden. De digitalisering heeft de rol van archiefmedewerkers fundamenteel veranderd, waarbij de behoefte aan de traditionele archiefmedewerker afnam en de functie van Digitale Informatie Manager ontstond. Ook de boekhouder is meer analytisch en toezichthoudend werk gaan doen. 

Nu staat KI op de drempel om een nieuwe revolutie te ontketenen. KI leert zelfstandig, legt verbanden en ondersteunt steeds vaker bij besluitvormingsprocessen en kan zelf technisch ‘toezicht houden’. Enkele toepassingen zijn: 

• Klant Contact Centra (KCC): Met virtuele assistenten en chatbots neemt de behoefte aan personeel af. 
• Beleidsvorming: KI kan immense datasets analyseren, wat cruciaal is voor stadsplanning en beleidsontwikkeling. De rol verschuift van initiële data-analyse naar het interpreteren van inzichten. 
• Handhaving en Facilitair Beheer: KI-systemen kunnen worden ingezet voor effectiever toezicht en beheer van openbare ruimtes en gebouwen. Ambtenaren moeten meer technische kennis krijgen om deze systemen te beheren en gebruiken. 
• Vergunningsverlening: KI kan snel analyseren of een vergunning voldoet aan de omgevingsvisie. 
• ICT: Programmeervaardigheden worden minder essentieel dankzij geavanceerde KI-ondersteuning en -systemen. 

Conclusie

Hoewel gemeentebanen niet per se verdwijnen, ondergaan ze wel een transformatie. Kunstmatige intelligentie neemt niet over, maar biedt ons de kans om te groeien en ons vaardigheden-arsenaal uit te breiden. Net als bij elke technologische revolutie zijn er winnaars en verliezers. Het is aan ons om flexibel en adaptief te blijven in deze tijden van verandering. 

Terug naar de nieuwsbrief Overheid in Beweging

Mijn collega Wouter Le Febre schreef al uitgebreid over eIDAS 2.0 als basis voor een Europees digitaal identiteitssysteem en we zien nu de evolutie naar meer geïntegreerde digitale oplossingen. Een belangrijk onderdeel hiervan is de ontwikkeling van de ID-wallet, een tool die de digitale autonomie van Europese burgers verder moet versterken. De eerste Nederlandse publieke ID-wallet is gereed. Bekijk hier de schermen.

ID-wallet

Een ID-wallet is een middel, meestal een applicatie op een mobiele telefoon van de gebruiker, waarmee de gebruiker meer regie krijgt over zijn of haar gegevens. De bronhouder, bijvoorbeeld de gemeente, geeft de gegevens aan de gebruiker, die deze veilig op kan slaan in de wallet. Wanneer een gebruiker gebruik wil maken van een dienst kan het zijn dat deze bijvoorbeeld zijn of haar leeftijd moet aantonen. Met de wallet kan de gebruiker uitsluitend de noodzakelijke gegevens tonen, waarvan de dienstverlener erop aan kan dat deze authentiek zijn. Het grote verschil met bestaande identiteitsmanagement-ecosystemen is dat gebruikers meer controle hebben over het gebruik van hun persoonsgegevens. Een voorbeeld van een nieuw model is het self-sovereign identity (SSI), hieronder vereenvoudigd schematisch weergegeven.

Voor meer informatie over de basisprincipes van SSI, zie www.surf.nl/ssi

Ontwikkeling en Implementatie van de ID-wallet

In Nederland is de eerste versie van de publieke ID-Wallet gepubliceerd. Deze is ontworpen om te functioneren binnen de veiligheids- en privacykaders die door eIDAS 2.0 zijn opgesteld. Het gaat hierbij om een eerste ‘minimum viable product’. De volgende stap is het uitwerken van een verstrekkings- en ontvangstvoorziening en het uitvoeren van beproevingen, om de werking in praktijksituaties te testen.

Toepassing van de ID-Wallet bij gemeenten

Als bronhouder spelen gemeenten een cruciale rol in de ontwikkeling en toepassing van de ID-Wallet.
Yivi, voorheen IRMA, is een goed voorbeeld van een digitale wallet voor het uitwisselen van persoonsgegevens op een privacy- en gebruikersvriendelijke manier. Een gebruiker van Yivi kan met een app zijn of haar gegevens ophalen bij verschillende uitgevers, zoals bij banken via iDIN, of uit de BRP via DigiD bij een aantal gemeentes onder leiding van gemeente Nijmegen. Vervolgens heeft de gebruiker zelf de regie over hoe deze gegevens gedeeld worden om op die manier alleen te delen wat noodzakelijk is.

Op 23 mei is er een ronde tafel geweest voor gemeenten die de digitale identiteit wallet toepassen of verkennen (of willen horen hoe anderen hiermee bezig zijn). Gemeente Rotterdam trapte de bijeenkomst af met de van oorsprong Belgische app itsme.

Eerste stappen voor gemeenten in de implementatie

De uitrol van de ID-Wallet wordt ondersteund door regelmatige bijeenkomsten en netwerkevenementen. Meld je aan op Pleio om up-to-date te blijven.

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Wouter Le Febre,  06 55 29 77 09 of w.l.febre@telengy.nl of met Roel Ottens, 06 50 43 15 77 of r.ottens@telengy.nl.

Op Innsbruck stapte ik op de Night Jet, de nachttrein naar Amsterdam. Het is altijd weer een kansspel met wie je de coupe deelt. Ik had geluk, een Fransman en Indiër. Terwijl skileraren buiten ons compartiment “tjikke tjakke ho ho ho” lallen, ontdekte ik dat de Fransman graag hondentrainer wilde worden en dat de jonge Indiër bezig is aan zijn PhD. Kwantumoptica aan de universiteit van Innsbruck. “Weet je iets van kwantuminternet?” is wat ik vroeg, om toch op enige manier in wereld te blijven die ik ken. Hij lacht vriendelijk en begint de basis van de basis aan mij uit te leggen:

“Om kwantuminternet te begrijpen moet je beginnen bij kwantummechanica”

Kwantuminternet maakt gebruik van de principes van kwantummechanica om informatie te verzenden en te ontvangen. In plaats van klassieke bits die 0 of 1 kunnen zijn, maken kwantumbits of qubits gebruik van superpositie en verstrengeling. Kwantummechanica is de theorie die deze fenomenen beschrijft. Daarom is begrip van kwantummechanica essentieel om de werking van kwantuminternet te begrijpen, omdat het de basisprincipes levert die nodig zijn om de unieke eigenschappen van qubits en hun gedrag te begrijpen.

Wat kan een gemeente met qubits?

Klassieke computerberekeningen kunnen alleen sequentieel worden uitgevoerd, één voor één, terwijl eigenschappen van qubits complexe berekeningen mogelijk maken waarbij informatie gelijktijdig tussen meerdere qubits kan worden uitgewisseld. Dat maakt nog meer parallelle verwerking mogelijk maakt.

Dit kan leiden tot aanzienlijke snelheidsverbeteringen bij het oplossen van bepaalde problemen. Kwantumcomputers kunnen hierdoor enorme hoeveelheden gegevens verwerken en complexe analyses uitvoeren. Dit kan lokale overheden helpen bij het identificeren van patronen, het voorspellen van trends en het nemen van datagestuurde beslissingen.

Tegenwoordig moeten inwoners zaken (in heel Europa), volledig digitaal kunnen regelen. Kwantumtechnologie kan de lokale overheid ondersteunen in de digitale communicatie en dienstverlening met inwoners waarbij vertrouwelijke gegevens worden uitgewisseld, zoals het gebruik van DigiD, stemprocedures of het doen van belastingaangifte. Maar ook beveiligde, efficiëntere en snellere communicatie in de veiligheidsdriehoek bij noodsituaties. De gemeente heeft hierbij de plicht om te zorgen dat deze gegevens tegen kennisneming door derden zijn beveiligd; kwantumcryptografie maakt dit mogelijk.

Mooie nieuwe technologie, toch?

De man uit India schudt zijn hoofd, één van zijn grootste zorgen is de ontwikkeling van grote, universele kwantumcomputers die een bedreiging vormen voor de huidige publiek-private communicatie-infrastructuur die wordt gebruikt om bijvoorbeeld het meeste internetverkeer en financiële transacties te verifiëren en te beveiligen. Risico’s kunnen bijvoorbeeld ontstaan rondom de aantasting van de continuïteit van vitale processen of het weglekken van vertrouwelijke informatie. Deze risico’s zijn met de huidige cyberdreigingen al bekend, maar met kwantumtechnologie worden overheidsorganisaties vele malen kwetsbaarder. Tot slot weten we niet welke dag kwantumtechnologie in de verkeerde handen valt en wij klaar moeten zijn om onszelf te beschermen tegen deze technologische ontwikkeling.

Uitdagingen voor lokale overheden

Kwantumtechnologieën gaan belangrijk worden. Van de gemeentesecretaris en CI(D)(S)O tot applicatie- en systeembeheerders moeten educatieve programma’s volgen om bewust te worden van de kansen en implicaties van kwantumtechnologieën op hun werk.

Er zijn investeringen in infrastructuur, hierbij gaat het om kwantumtechnologie te integreren in de huidige operationele netwerkhardware en netwerkinfrastructuur. Quantum Internet Alliance bouwt hiervoor een prototype van een kwantumnetwerk, met zowel intra- als interstedelijke verbindingen.

Naast een investering in geavanceerde infrastructuur zullen er ook risicobeperkende investeringen moeten plaatsvinden bij de informatiebeveiliging, bijvoorbeeld in de ontwikkeling of inzet van post-kwantumcryptografie om informatie te beschermen.

Tot slot

Terwijl de trein zijn eindbestemming nadert, blijf ik achter met een gevoel van verwondering over de mogelijkheden die kwantumtechnologieën bieden. Helaas heb ik niet meer kunnen vragen hoe de Franse hondentrainer erin stond.

Meer weten?

Voor meer informatie is Roel Ottens beschikbaar via 06 50 43 15 77 of r.ottens@telengy.nl.